مسجد جامع اصفهان

 مسجد جامع اصفهان ( Jameh Mosque of Isfahan ) یا مسجد جمعه اصفهان از  قدیمی ترین ابنیه های مذهبی ایران بشمار می اید که دارای قسمت های مختلفی می باشد که نشانگر هنر معماری ایران در دوران مختلف می باشد. بدون شک قدیمی ترین بنای تاریخی اصفهان را می توان مسجد جامع اصفهان دانست. 

تاریخچه ی مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی شهر اصفهان می باشد که قدمت آن به قرن دوم هجری قمری باز می‌گردد. این مسجد در سال 156 هجری قمری/777 میلادی ساخته شد؛ مسجد جامع اصفهان در ابتدا مسجدی کوچک و متناسب با جمعیت شهر اصفهان ساخته شده‌ بود و موجب رشد شهرنشینی اصفهان شده است. در سال 226 ه‍.ق/846 م و به فرمان خلیفه المعتصم عباسی، مسجدی که در گذشته ساخته شده بود تخریب گشت و بنایی ستون‌دار به همراه سقفی چوبی، که از مسجد سامرا الهام گرفته شده بودساخته شد. هم‌اکنون هم قسمتی از ستون‌ها و دیوارهای آن باقی مانده‌است. سیمای فعلی و آنچه که شما به عنوان مسجد جامع اصفهان امروزه مشاهده می نمایید متعلق به دوره سلجوقی می باشد اما تعمیرات این اثر تاریخی را می توان به دوره صفویه دانست. البته در کاوش ها یانجام شده آثاری متعلق به دوران آل بویه و قرن سوم نیز مشاهده شده است. در این کاوشها نیز آثاری مرتبط با دوران قبل از اسلام نیز یافت شده است. که بخش های مختلفی از مسجد جامع اصفهان در نشست های کمیته میراث جهانی یونسکو به فهرست های جهانی نیز افزوده شده است.قدمت مسجد جامع اصفهان به بیش از 2 هراز سال باز می گردد که در طول سالیان مختلف در حال مرمت و بازسازری بوده است. مهم ترین طرح های توسعه این مسجد را می توان به دوران آل بویه و دوران صفویه اشاره کرد.

 معماری مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان با چهار ایوان ساخته شده است  و به دلیل اینکه توانسته است ابداعات هنری و معماری 15 قرن در دوران مختلف اسلامی را در خود جای دهد از بهترین آثاری می باشد که در دنیای امروزه شهرت جهانی دارد. با توجه به منابع و ماخذ مختلف مسجد جامع اصفهان در طول زمان به دلیل ناارامی های مختلف، آتش سوزی و جنگ های مختلف آسیب های فراوانی پیدا نموده است که مورد بازساری و مرمت قرار گرفته است.نقشه ی مسجد جامع اصفهان با ورودی های متعدد طراحی شده است تا فضای مسجد را با پیرامون آن مرتبط سازد. وجود معابر در دورتا دور مسجد نیز نشان دهنده ارتباط گسترده مسجد یا بافت قدیم می باشد. وجود چهار ایوان در اطراف میدان را می توان از شاخصه های شیوه مسجد سازی ایرانیان به شمار آورد. هر کدام از ایوان های مسجد جامع اصفهان برای خود نامی دارند که می توان به ایوان صفه صاحب در جنوب، ایوان صفه درويش در شمال، ایوان صفه استاد در مغرب و ایوان صفه شاگرد در مشرق اشاره کرد با استفاده از مقرنس‌سازی و کاربندی  که يکی از فنون بسيار جالب معماری ايران می باشد تزئین شده است. نمای داخلی صحن مسجد و کاشي‌کاری‌های نیز مرتبط به قرن نهم می باشد که احتمالا مناره ها نیز در این دوران ساخته شده اند.

 درباره ی مسجد جامع اصفهان

مهم‌ترین تغییر مسجد جامع اصفهان را می توان به دوران سلجوقی نسبت داد زیرا در دوران سلجوقی از الگوی مسجد عربی به صورت چشمگیری فاصله گرفت و با ساخت چهار ایوان در ضلع های شمالی، شرقی، غربی و جنوبی  سبک جدیدی ایجاد شه که به سبک ایرانی معروف شد.حتی در دوران بعد نیز در طی دوره‌های ایلخانی، مظفری، تیموری، صفوی و قاجار این مسجد تغییرات مهمی را تجربه نمود.در سال 515 ه‍.ق این مسجد توسط اسماعیلیان به آتش کشیده‌ شدکه در دوران بعد نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. 

وجود طاق‌های چشمه‌ای، ایوان‌های چهارگانه، سردرها، جرزهای آجری و تزیینات متفاوتی که با توجه به نوع معماری آن دوران در سبک های رازی، خراسانی کار شده بود سبب شد. اثری به عنوان الگویی برای ساخت سایر مساجد به وجود آید. در ابتدا مسجد جامع اصفهان با استفاده از خشت خام ساخته شده‌ بود اما به دلیل استقامت بیشتر آجر و سرعت آن جهت ساخت بعده ها از آجر استفاده شد. ضلع شمالی مسجد شامل ایوان درویش، مدرسهٔ مظفری، گنبد تاج‌الملک یا گنبد خاکی، چهلستون، شبستان و کتیبه‌های مختلفی می باشد که از دوران صفویه و سلجوقی به یادگار مانده است. بریا تزئین این بخش نیز از گچ و آجر، با خطوط کوفی، ثلث، نستعلیق، بنایی وآیات قرآن استفاده شده‌است.

در ضلع جنوبی مسجد، ساختمان های اساسی با استفاده از خشت خام و به سبک عربی ساخته شده است. در دوران نظام‌ الملک شبستان، مورد تخریب قرار گرفت و گنبدی به صورت دو پوسته ساخته شد. از مزایای گنبد دو پوسته می توان به بزرگتر جلوه دادن گنبدو پوشیده ماندن ترک بندی ها اشاره کرد. در دوران آل مظفر، آق قویونلو و صفوی نیز برخی کتیبه‌ها به این قسمت اضافه شد و بنای ضلع جنوبی نیز مورد تغییر قرار گرفت از مهم ترین کتیبه های این بخش می توان به کتیبهٔ شاه طهماسب مبنی بر بخشش مالیات و توبه‌نامهٔ وی، کتیبهٔ شاه اسماعیل جهت صدور حواله به نام افراد اصفهان، کتیبهٔ سنگ‌فرش و کتبیهٔ آب مباح مسجد اشاره کرد.

ضلع غربی نیز شامل  شبستان زمستانی، مسجد مصلی، بیت الشتاء، مسجد و محراب الجایتو، کتیبه‌های شاهان صفوی و محمد امین اصفهانی می باشد. بخشی از دیوارهای این قسمت آثار باقی مانده از قرن هشتم می باشد. از افرادی که موجب ایجاد تغییرات در ایت قسمت شدند  می توان به  الجایتو، محمد بن بایسنقر تیموری و شاه سلطان حسین صفوی اشاره کرد. جدیدترین قسمت مسجد را می توان ضلع شرقی آن دانست که متعلق به دوران  سلجوقی می باشد. ضلع شرقی به مرور زمان تخریب شد و نهایتا در دوران شاه سلیمان صفوی مجدد ساخته شد.

سنگاب های مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان دارای چهار سنگاب می باشد. این مسجد از دیدنی های اصفهان است.

سنگاب ایوان دوریش مسجد جمعه اصفهان

ایوان شمالی مسجد که ایوان درویش نام دارد، سنگابی از جنس سنگ پارسی قرار دارد.که در ابتدا در مجاورت مقبره علامه مجلسی قرار داشته و بعده ها به مکان نونی منتقل شد. قطر دهانه سنگاب موجود در این ایوان  ۱۱۵ سانتی‌متر می باشد، که نیمی از ان به دلیل شکستگی از بین رفته است. کتیبه هایی که بر روی بدنه این سنگاب قرار دارد به زبان‌های فارسی و عربی و به خط ثلث نوشته شده است.

سنگاب ایوان صاحب مسجد جامع اصفهان

ایوان جنوبی که ایوان صاحب نام دارد درای سنگابی می باشد که روبروی آن قرار دارد. این سنگاب  با استفاده از حوضچه ای از سنگ چهارگوش احاطه شده است که بر روی لبه آن پنج جامگاه قرار دارد. در قسمت بالای سطح خارجی سنگاب در بالا کتیبه صلوات بر چهارده معصوم(ع) به خط ثلث با نقش‌های کنگره‌دار کوچک قرار دارد  و در قسمت پایین سنگاب، نیز نقش‌های کنگره‌دار بزرگ قرارد دارد.

دو سنگاب کوچک دیگر که در مسجد جامع اصفهان وجود دارند. یکی در کنار حوض میان حیاط مسجد، و دیگری در برابر ایوان استاد (ایوان غربی) قرار گرفته است. جهت رزرو هتل شیخ بهایی اصفهان تماس حاصل 03132207716 فرمایید.